Bir insan lisan hakları olarak ne ister? Her şeyden evvel anadilini hayatın her alanında sınırsız manisiz kullanabilmek ister. Tekrar de çocuklarını cetlerinin lisanı ve kültürüyle manisiz bir formda yetiştirmek ister. Bir de lisanını de günümüz ömür şartlarına nazaran yenileyebilmek ve geliştirebilecek imkân, kurum ve araçlara sahip olmak ister. Üstte sıraladığımız bu talepler en temel taleplerdir ve lisan hakları için en dar çerçeveyi oluşturmaktadır. Her insan doğuştan bu haklara sahip olmalı, bu haklar olmadan bir insan onurlu bir ömür süremez, bu nedenle hiçbir devlet bu hakları ihlal etmemeli, sınırlamamalıdır.
Bugün dünyadaki dilsel durum nedir? Buna birkaç sözle de karşılık verebiliriz. Bugün, dünya çapında yaklaşık 7.000 konuşan lisan var. Varsayımlara nazaran, 2100 yılına kadar, yok olma riski altında olmayan ve ebeveynler tarafından yeni kuşaklara aktarabilme imkanına sahip yalnızca yaklaşık 300-600 inançlı lisan kalacak.
Dünyamızda birtakım lisanlarda konuşanların azalması ve hatta kalmaması ne doğal gelişme ne de kaçınılmaz bir şeydir. Bu durum kolonyalistlerin yürüttüğü işgal ve ırkçı siyasetlerin direkt eseridir. Sömürgeci devletin yetkilileri, emellerini ve taleplerini yerine getirmek için gücün lisanını ve lisanın gücünü birlikte kullandılar. Dünyadaki birçok lisan, bu lisan siyasetlerinin bir sonucu olarak bugünkü durumuna düşmüştür.
Kısacası günümüzdeki mevcut sistem, insanlara kültürel ve dilsel tekçiliği dayatmaktadır. Tıpkı biyolojik tipler alanında geliştiği üzere, kültürel alanda da insanlık tekçi bir yaşama yanlışsız itilmektedir.
Birçok bilim insanı, kültürel ve dilsel bütünleşmenin, tabiatın ve hayvan cinslerinin tekdüzeliği üzere dünya için tehlikeli olduğu konusunda hemfikirdir.
Dilbilimci Tove Skutnabb-Kangas’ın değerlendirmesine nazaran, dilsel insan haklarının eksikliği, lisanların varlığı için bir tehdit oluşturuyor. Skutnabb-Kangas hükümran lisanda batırma tekniğiyle verilen tekçi eğitimi soykırım olarak nitelendiriyor. Onun görüşüne nazaran, bir lisanı eritme siyasetleri, bir lisan kümesini yok etmek emeliyle yürütülmekte ve bu da o kümeye soykırımı uygulanması manasına gelmektedir. Üstte ismini andığımız dilbilimci bu görüşünü temellendirmek için “BM Soykırım Cürmünün Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’nin ikinci hususuna atıfta bulunmakta, ismi geçen unsur şu kararları içermekte:
a) Bir kümenin üyelerini öldürmek;
b) Bir kümenin üyelerine zihinsel ve fizikî olarak ziyan vermek;
c) Bir kümenin üyelerinin büsbütün yahut yarı yarıya fizikî fonksiyonsuz kalmasına neden olan siyasetler izlemek;
d) Bir kümenin çoğalmasını engellemek için onlara doğum denetim sistemleri dayatmak;
e) Bir kümenin çocuklarını zorla diğer bir kümeye nakletmek.
Skutnabb-Kangas’a nazaran eğitim yoluyla asimilasyon, bu kontratın 2b ve 2e unsurlarını ihlal etmek manasına gelir ve bu nedenle soykırım hatalarına girer.
Saha çalışmalarıyla onlarca defa sınanan ve ispatlanan araştırmacıların bu kıymetlendirme ve argümanlarına karşı, ezilen kümelere tek lisanlı siyasetler dayatan güçler kimi münasebetler ileri sürmektedir. Bunlardan kimileri kültürel haklar talebini, çok dilliliğin ve çok kültürlülüğün korunmasını yabancı güçlerin, bilhassa de misyonerlerin işi olarak görüyor, bu temelde yürütülen asimilasyon siyasetlerini yasal göstermek istiyorlar.
Yürütülen tekçi siyasetlerinin kimi destekçileri ve akıl daneleri de lisan, kültür ve kimlik ortasındaki güçlü ilgiyi reddetmektedir. Bu kısımlar görüşlerini desteklemek için de melez insanların varlığını öne sürüyorlar. Onların görüşüne nazaran, lisan ile kültürel ve etnik kimlik ortasında bir bağlantı yoktur. Lisan kaybolsa bile toplum öbür bir lisanda kültürünü ve etnik kimliğini devam ettirebilir.
Bu niyetleri ileri sürenler doğal olarak anadilde eğitime de karşı çıkıyorlar. Onlara nazaran azınlık lisanlara mensup ailelerin kendileri de bu türlü bir şey istemiyor ancak birtakım dilbilimciler ve düşünürler onlara bu inancı veriyor ve anadili taleplerini lisana getirmeleri için onları teşvik ediyor.
Yukarıda sıraladığımız bu sebepleri bugün de birçok Türk siyasetçinin ağzından duyuyoruz. Temel lisan haklarına karşı çıktıktan sonra artık de tahlilden, demokrasiden bahsediyorlar. Onların demokrasisi “Roma demokrasisi” üzere görünüyor; bu demokrasi yalnızca “Ne Memnun Türküm” şiarını benimseyenler için var. Seçilmiş belediye liderlerinin yerine valilerin atanması da bu tutumu ispatlar niteliktedir. Birçok Kürt insanın da tavrına karşı, “Temel haklarımızı içermeyen bu demokrasiden bize ne?” demesi pek doğal ve haklı bir reaksiyon olur.